Ο άγνωστος Πατραϊκός

O Πατραϊκός Κόλπος, πριν 12.000 χρόνια, ήταν μια  λίμνη που  «έκλεινε» στο σημερινό ακρωτήριο του Αράξου και την απέναντι ακτή της Αιτωλοακαρνανίας. Δύο ποτάμια χύνονταν στη λίμνη αυτή, το ένα ήταν ο σημερινός Γλαύκος, ενώ το άλλο βρισκόταν στο σημείο που είναι σήμερα ο χείμαρρος Νέου Ερινέου Καμαρών. Σιγά-σιγά, με τα χρόνια, η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε και έφτασε στο επίπεδο που βρίσκεται σήμερα. Αυτό συνέβη πριν 5.000 χρόνια περίπου. Το μέγιστο βάθος στον κόλπο φτάνει τα 130 μέτρα και βρίσκεται σε μια κοιλότητα, ανοιχτά της Λακόπετρας, που οι ντόπιοι αποκαλούν «Λούμπα».

Ο Πατραϊκός Κόλπος στάθηκε από την αρχαιότητα ένας σημαντικός ναυτιλιακός και εμπορικός κόμβος, με αποτέλεσμα να διεκδικηθεί από τις εκάστοτε αντίπαλες δυνάμεις στην πορεία της ιστορίας. Από τα προϊστορικά χρόνια έως τις ημέρες μας οι ναυμαχίες και τα ναυτικά ατυχήματα άφησαν τα ιστορικά χνάρια τους στον βυθό του κόλπου, ορισμένα από τα οποία εξακολουθούν να βρίσκονται εκεί μέχρι σήμερα. Ο Πατραϊκός, ο οποίος αναφέρεται για πρώτη φορά με αυτό το όνομα, golfo di Patrasso, από τον ενετό περιηγητή Pero Tafour στα 1435,  αποτελεί τον χώρο στον οποίο, εδώ και χρόνια, ασχολήθηκα ιδιαίτερα με την ιστορία του και προπαντός με τα ναυάγια του. Η ενασχόληση μου αυτή και το ιστορικό υλικό το οποίο προέκυψε από τις έρευνες μου, υπήρξε και η αιτία της δημιουργίας αυτού του ιστότοπου, έτσι ώστε να μπορέσω να μοιραστώ όλες τις με κόπο αποκτημένες πληροφορίες με τους αναγνώστες της ιστοσελίδας μου.

Τα ναυάγια δεν είναι σκουπίδια της θάλασσας αλλά μέρος της ιστορίας. Τα περισσότερα από αυτά παραμένουν ξεχασμένα στον αθέατο κόσμο του βυθού, έχοντας την «ιδιότητα» να παγώνουν το χρόνο τη στιγμή της ατυχούς δημιουργίας τους.

Στον Πατραϊκό έλαβε χώρα η μεγαλύτερη ναυμαχία όλων των εποχών, αυτή της Ναυπάκτου (Lepanto), και ελάχιστα έχουν γίνει, όσον αφορά στην έρευνα, για τα απομεινάρια της. Η έρευνα πεδίου  που αφορά στην εποχή βέβαια αυτή, όπως και οτιδήποτε πριν το 1900, ανήκει στη δικαιοδοσία της αρχαιολογικής υπηρεσίας.

Αν και τα ξύλινα ναυάγια των πλοίων της εποχής των ιστίων έχουν διαλυθεί από την επίδραση βακτηρίων, οι χομπίστες αυτοδύτες, εξοπλισμένοι με πάθος για έρευνα,  βρίσκουν στην περιοχή, σε ικανοποιητική κατάσταση, σιδερένια ατμόπλοια των αρχών του 20ού αιώνα. Όμως κι αυτά διαβρώνονται σιγά-σιγά και καταρρέουν. Όσο όμως υπάρχουν στο βυθό, μπορούν να μας πουν πολλά.

Στον Πατραϊκό Κόλπο υπάρχουν σημαντικότατα ναυάγια όπως του τορπιλοβόλου Chamois, που βρίσκεται διατηρημένο σε εξαιρετική κατάσταση, ανοιχτά του ακρωτηρίου Πάπας, ένα πλοίο-μουσείο, που βυθίστηκε το 1904, και του επίτακτου Γερμανικού φορτηγού Marguerite, στην είσοδο του Πατραϊκού, που μετέφερε Ιταλούς αιχμαλώτους της μεραρχίας Acqui και στο οποίο, κατά την διάρκεια της βύθισης του, το 1943, χάθηκαν 549 άτομα.

Υπάρχουν επίσης και άλλα ναυάγια από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως το πανέμορφο ναυάγιο του μεγάλου ολλανδικού εμπορικού πλοίου Mars, το οποίο φέρει και οπλισμό.

Όλα αυτά τα ναυάγια όμως, τα οποία αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια της ιστορίας μας, κινδυνεύουν. Ο Πατραϊκός, με τον επίπεδο πυθμένα του, διευκολύνει τις μηχανότρατες που με τις βαριές μεταλλικές «πόρτες» τους σαρώνουν το βυθό και τα καταστρέφουν. Στα ναυάγια αυτά συμπεριλαμβάνονται και όσα αεροπλάνα κατέπεσαν στην περιοχή αυτή, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα οποία παρασύρθηκαν από τις μηχανότρατες έως ότου διαλύθηκαν.

Η ενασχόληση μου με την κατάδυση, και ειδικότερα τη ναυαγιοκατάδυση, με έκανε  να ασχοληθώ ενεργά και με την ιστορία της περιοχής, ιδιαίτερα τη ναυτική. Στο πλαίσιο των ερευνών που πραγματοποίησα, έγινα γνώστης ιστοριών και γεγονότων παντελώς άγνωστων στο ευρύ κοινό. Άλλες μου τις διηγήθηκαν οι ντόπιοι, άλλες ανασύρθηκαν από το διαδίκτυο, άλλες από σπάνια έντυπα και βιβλία, άλλες από προσωπικά αρχεία, άλλες προέκυψαν από συνεντεύξεις και μαρτυρίες επιζώντων ή συγγενών τους, και άλλες μέσα από τα ίδια τα ναυάγια.

Σκοπός των ερευνών, που παρατίθενται εδώ, δεν είναι η περιγραφή της ιστορίας του Πατραϊκού Κόλπου, αυτό άλλωστε έχει γίνει από αρκετούς και ικανούς ιστορικούς, αλλά η προσπάθεια αναβίωσης και τεκμηρίωσης των ιστορικών γεγονότων, έχοντας σαν σημείο αναφοράς τα ναυάγια και τα ευρήματα στο βυθό, με ταυτόχρονη ανάδειξη των προσώπων που υπήρξαν και έδρασαν, σε μια προσπάθεια συμπλήρωσης του «παζλ» της  ιστορίας του τόπου μας.

Κατά τη διάρκεια των ερευνών πεδίου, για κάποια από τα ναυάγια του Πατραϊκού, αλλά και κατά τη διάρκεια της ιστορικής έρευνας που ακολούθησε ή προηγήθηκε, έζησα έντονες στιγμές, συγκινήσεις, ανατροπές, και βρέθηκα μπροστά σε  άλυτους γρίφους.

Θεωρώ σημαντικό να μπορέσω να μεταφέρω στον ιστότοπο αυτό όλα όσα ένοιωσα στο βυθό, αλλά και όσα ένοιωσα κατά τη διάρκεια της ιστορικής έρευνας. Μόνο τότε θεωρώ ότι θα έχω πετύχει κάτι σημαντικό, αφού άλλωστε λογοτεχνικές ικανότητες δεν διαθέτω.

Έχω αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου στην έρευνα και την φωτογράφιση ναυαγίων. (φωτό Θάνος Αγγελόπουλος).

Ένα ακόμα σημαντικό κομμάτι της προσπάθειας μου αυτής είναι να περιγράψω, αναλυτικά, με σχέδια, χάρτες, έγγραφα και φωτογραφίες, τις ιστορίες των πλοίων που βυθίστηκαν στον Πατραϊκό Κόλπο. Εκεί που η έρευνα εμπίπτει στην αρμοδιότητα της αρχαιολογικής υπηρεσίας, τα ιστορικά γεγονότα περιγράφονται περιληπτικά,  συμπληρώνοντας κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία που παρουσιάζονται για πρώτη φορά, κάποια πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν, αλλά και πολλές άγνωστες ιστορίες. Άλλωστε τα ευρήματα στον Πατραϊκό Κόλπο, από  τις εποχές εκείνες,  είναι ελάχιστα.

Όσον αφορά  τα πιο πρόσφατα ναυάγια, στα οποία  έχει γίνει έρευνα πεδίου, παρατίθεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τις καταδύσεις, αλλά και ντοκουμέντα, προϊόντα πολυετούς και επίπονης μελέτης και αναζήτησης.

Η έρευνα πεδίου αλλά και η ιστορική έρευνα δεν αφορά μόνο τον Πατραϊκό Κόλπο αλλά και ένα μικρό μέρος του Κορινθιακού. Σαν γεωγραφικό πεδίο της έρευνας που πραγματοποιήθηκε μπορεί να ορισθεί, σε γενικές γραμμές, η περιοχή από την νήσο Οξιά, και την  ακτή της Κυλλήνης, έως τη Ναύπακτο και την απέναντι ακτή του Ψαθοπύργου.

Η κατάταξη του υλικού είναι χρονολογική – ιστορική, ξεκινώντας από τη μορφολογία και τις ιδιαιτερότητες του Πατραϊκού Κόλπου, και συνεχίζοντας με τα ιστορικά ναυτικά γεγονότα από την αρχαιότητα έως τις ημέρες μας.

Για την συλλογή των πληροφοριών και τις καταδύσεις στα ναυάγια είναι αυτονόητο ότι συνεργάστηκα με πολλούς και σοβαρούς επιστήμονες, ερασιτέχνες ιστορικούς, συλλέκτες, αλλά και ικανότατους αυτοδύτες. Σε όλους αυτούς αναφέρομαι στο κεφάλαιο της ιστοσελίδας μου με τον τίτλο, «Συντελεστές – Ευχαριστίες».

Πρέπει να αναφερθώ όμως, ξεχωριστά, στο Ινστιτούτο Καινοτομίας  & Βιώσιμης Ανάπτυξης  ΑΕΙΠΛΟΥΣ (http://www.aeiplous.org/main.php?lag=gr) που στήριξε από την αρχή αυτή την προσπάθεια, και δηλώνει ενεργά παρών συμβάλλοντας στη διάσωση όχι μόνο της τοπικής αλλά και της γενικότερης ιστορίας, αντιμετωπίζοντας την ταυτόχρονα σαν ένα θέμα ζωντανό, το οποίο εκπίπτει από την απλή και στείρα παράθεση των γεγονότων. Επιπλέον η στήριξη αυτή ενισχύει, προσφέροντας το «εναρκτήριο λάκτισμα», την άντληση πρόσθετων πληροφοριών που αναμένεται να συλλεχθούν από τους αναγνώστες οι οποίοι ίσως έχουν κάποια επιπλέον στοιχεία να προσθέσουν.

Ο Πατραϊκός Κόλπος λοιπόν περικλείει πολύ περισσότερη ιστορία από αυτή που έχει γίνει ευρύτερα γνωστή. Όσο βρίσκονται σημάδια των μεγάλων ιστορικών γεγονότων της Ελλάδας στο βυθό του, η ανάδειξη, η δημοσιότητα, η προστασία και η προβολή αυτών, γίνεται έργο ιδιαίτερης σημασίας για το γενικότερο «γίγνεσθαι» της περιοχής.

Γιώργος Καρέλας, Πάτρα, 2010